Historia powstania i 45.lat działalności Katedry i Oddziału Klinicznego Pediatrii
w Bytomiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
W minionym roku akademickim (2019/2020) przypadała 45.rocznica rozpoczęcia działalności Katedry i Oddziału Klinicznego Pediatrii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w Szpitalu Specjalistycznym nr 2 w Bytomiu. Ta zasłużona placówka pediatryczna kilkukrotnie zmieniła nazwę i strukturę organizacyjną, ale niezmiennie grono Pracowników pracowało i pracuje z poświeceniem na rzecz pediatrycznych pacjentów i studentów Uniwersytetu.
Pandemia SARS-CoV-2 uniemożliwiła zorganizowanie zaplanowanych obchodów jubileuszu. Pozwolę sobie zatem opisać i przypomnieć historię Kliniki.
Jej prekursorem był Szpital Dziecięcy, który istniał w Bytomiu przy ul. Smolenia 20
od 1945 roku. Organizatorem i pierwszym dyrektorem placówki był doc. dr Marceli Gromski,
a kolejnymi doc. Tadeusz Nowak, dr Jerzy Stryjecki i dr Józef Peteja. Wobec wzrastającej liczby dzieci wymagających hospitalizacji, w roku 1953 utworzono filię Szpitala w budynku przy
ul. Batorego 2. W 1971 roku Szpital Dziecięcy im. dr T. Boy`a Żeleńskiego (imię to nadano w roku 1962) został włączony w struktury Specjalistycznego Szpitala nr 2 przy ul. Batorego 15
i przeniesiony do wyremontowanego budynku, w którym w latach 1951-1967 istniała Państwowa Szkoła Położnych. Jako oddział miejski ta zasłużona placówka lecznictwa pediatrycznego istniała do r. 1975, a dalsze jej losy zostały związane ze Śląską Akademią Medyczną. W tym bowiem roku na bazie Szpitala rozpoczął działalność Zakład Propedeutyki Pediatrii, utworzony decyzją władz Śl.AM w roku akademickim 1973/1974, w celu prowadzenia dydaktyki z zakresu podstaw pediatrii dla studentów III roku Wydziału Lekarskiego w Zabrzu. Lokalizacja kolejnej placówki akademickiej w tym właśnie Szpitalu miała głębokie uzasadnienie, gdyż był on kolebką Akademii Lekarskiej w Bytomiu powołanej w 1948 roku, przemianowanej w roku 1950 na Śląską Akademię Medyczną.
Kierownikiem Zakładu Propedeutyki Pediatrii został doc. dr hab. n. med. Zbigniew Szczepański. Wraz z nim do nowej placówki przeszli adiunkci I Kliniki Pediatrii w Zabrzu:
dr Krystyna Maszewska-Kuźniarz, dr Jadwiga Górniak i dr Kazimierz Jończyk oraz lekarze asystenci: Ewa Kędzierska-Zarzycka i Mieczysław Giżewski, a także asystenci stażyści: Krystyna Kryk, Aleksandra Małecka-Torbus, Anna Obuchowicz, Teresa Szymczyk-Tabaczkiewicz, Bogdan Kulesza, Ryszard Żaba. W krótkim czasie do zespołu pracowników dołączyła psycholog mgr Anna (Szatkowska) Sandelewska.
Początkowo pracownicy akademiccy prowadzili wydzielone łóżka na poszczególnych oddziałach, którymi nadal kierowali dotychczasowi ordynatorzy szpitalni: lek. Izabela Małowska, lek. Zofia Szerszow, dr Józef Peteja i dr Joachim Kośmicki. Po kilku miesiącach coraz lepszej współpracy w ramach każdego oddziału wydzielono część kliniczną i część szpitalną.
Sekretariat prowadziła pani Eugenia Sobańska, a laboratorium kliniczne – mgr Barbara Wróbel-Lasok. Obie Panie pracowały do 2004 roku, a ich stanowiska objęły, pracujące aktualnie – mgr Beata Jarecka i mgr Anna Gonciarz-Majda. Laboratorium było „oczkiem w głowie” doc. Z. Szczepańskiego, który wraz z Panią Magister opracowywał lub unowocześniał metody laboratoryjne, przydatne zwłaszcza w diagnostyce gastroenterologicznej.
W roku akademickim 1975/76 nastąpiła reorganizacja związana z utworzeniem na bazie Szpitala nowej pediatrycznej placówki akademickiej - II Kliniki Pediatrii. Jej kierownikiem został doc. dr hab. n. med. Andrzej Sychłowy, a celem dydaktycznym było prowadzenie zajęć dla studentów V roku Wydziału Lekarskiego w Zabrzu. Zespół Kliniki stanowili: adiunkci – dr Aldona Lukas i dr Paweł Dziuba, st. asystenci – lek. Wiesława Waler, lek. Wojciech Maruszewski, lek. Wacław Nowak, dr Andrzej Posz i asystent – lek. Ewa Tiszler. Do pracy w sekretariacie doszła pani Teresa Golec, a do laboratorium pani Ilona Wolna. Oprócz pracowników akademickich na wszystkich oddziałach pracowali tzw. lekarze szpitalni – wymienieni poprzednio ordynatorzy oraz asystenci zatrudnieni na etatach dzielonych (pracujący w poradniach rejonowych
z oddelegowaniem do szpitala), którzy odbywali jednocześnie staże do I i II stopnia specjalizacji
z pediatrii.
Pod względem naukowym i usługowym pracownicy Zakładu Propedeutyki Pediatrii zajmowali się gastroenetrologią, nefrologią i hematologią, a pracownicy II Kliniki Pediatrii alergologią i immunologią, chorobami wieku niemowlęcego oraz prowadzili Salę Intensywnej Terapii. Przy obu jednostkach organizacyjnych działały koła Studenckiego Towarzystwa Naukowego, których opiekunami były lek. A.Obuchowicz (w kole tym pracowali członkowie Studenckiego Kręgu Instruktorskiego ZHP działającego przy Uczelni, którzy uczestniczyli
w corocznych obozach naukowych) i dr A.Lukas. Od 19 lat opiekunem Koła STN jest dr n. med. J.Pietrzak.
W roku akademickim 1980/81 Zakład Propedeutyki Pediatrii otrzymał nazwę I Kliniki Pediatrii w Bytomiu. W roku 1982, po odejściu doc. A.Sychłowego kierownictwo obu placówek połączonych pod nazwą III Katedry i Kliniki Pediatrii objął prof. dr hab. Z.Szczepański, który kierował nimi do czasu przejścia na emeryturę tj. do 30.09.1999 r. Kontynuowano główne kierunki działalności usługowej, rezygnując z czasem z prowadzenia Sali Intensywnej Terapii. Publikowano liczne prace naukowe. Prof. Z.Szczepański był promotorem 29 doktoratów, które powstały na materiale Kliniki i w oparciu o jej laboratorium.
Przez ponad 20 lat Klinika była siedzibą Zarządu Oddziału Śląskiego Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, któremu przewodniczył w tym czasie prof. Z. Szczepański,
a sekretarzami były dr J. Górniak, a następnie przez 16 lat dr A.Obuchowicz.
Kadra naukowo-dydaktyczna zmieniała się w ciągu tych lat. Oprócz osób już wymienionych, na etatach adiunktów i asystentów w różnych okresach czasu pracowali drdr: Alicja Sikora, Iwona Świętochowska, Teresa Szwarc-Głód, Maria Darlewska-Turant, Joanna Hartman, Małgorzata Kotnis-Telesińska, Ewa Król-Kowalska, Andrzej Kryk, Ingryda Krzemińska, Ewa Łowicka-Gęsiarz, Michał Makosz, Alicja Małek-Książek, Dorota Marek-Tukaj, Bronisław Morawiecki, Łucjan Opiełka, Stanisław Regiec, Jolanta Smoleńska-Petelenz, Mariusz Tukaj, Longina Warsińska-Bogacka, Grażyna Wasiak, Eugeniusz Zioła, Celina Bukowska, Urszula Gocyła, Barbara Kalita, Maria Kniażewska, Barbara Kobylec-Zamłyńska, Małgorzata Krzywiecka, Marta Marek, Marta Ślimok, Anna Świętochowska-Chechlińska.
Po przejściu na emeryturę prof. Zbigniewa Szczepańskiego, od 1.10.1999 r. Kierownikiem Katedry i Oddziału Klinicznego została dr hab. n. med. Anna Obuchowicz. W październiku 2001r. decyzją Władz Uczelni placówka została przeniesiona administracyjnie z Wydziału Lekarskiego
w Zabrzu do nowoutworzonego Wydziału Opieki i Oświaty Zdrowotnej (obecnie Wydział Nauk
o Zdrowiu w Katowicach), a w ramach Katedry powołano dodatkowo Zakład Pielęgniarstwa Pediatrycznego. Jego pierwszym Kierownikiem została dr n. med. Alicja Sikora (kolejnymi dr n. med. Małgorzata Krzywiecka i dr n. med. Jolanta Witanowska), a asystentkami – mgr pielęgniarstwa: Aneta Warmuz (obecnie dr n. med.), Jolanta Witanowska (obecnie dr n. med.), Urszula Szczurek, Urszula Nowak.
Nowym wyzwaniem dydaktycznym, związanym ze zmianą Wydziału, była konieczność opracowania programów zajęć dla zróżnicowanych poziomów i kierunków kształcenia studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu, gdyż wykłady, seminaria i zajęcia praktyczne prowadzone są dla studentów studiów licencjackich i magisterskich kierunków pielęgniarstwa, położnictwa
i fizjoterapii. Ponadto charakter studiów corocznie nakłada na pracowników obowiązek opieki merytorycznej nad studentami piszącymi prace licencjackie i magisterskie. Z myślą o studentach,
a także lekarzach stażystach i lekarzach odbywających w Klinice staże specjalizacyjne opracowano dwa skrypty poświęcone zagadnieniom propedeutyki pediatrii (red. A.Obuchowicz), a następnie podręcznik (pod tą samą redakcją) wydany przez PZWL, poświęcony zasadom pediatrycznego badania podmiotowego i przedmiotowego. Jest on polecany studentom na kilku uczelniach medycznych w Polsce.
Obecnie kadrę akademicką, poza Kierownikiem Katedry (od r. 2011 z tytułem naukowym profesora), stanowią: dr hab. n. med. Krystyna Stencel-Gabriel, dr n. med.: Joanna Żmudzińska-Kitczak, Jolanta Pietrzak, Joanna Kula-Gradzik, Karolina Kowalcze, oraz lek. Jacek Zeckei
i lek. Aleksandra Radosz.
Działalność naukowa pracowników Katedry skupia się wokół głównych tematów badawczych, którymi są: wczesne (w tym genetyczne) uwarunkowania rozwoju miażdżycy, otyłości i zespołu metabolicznego, wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na dojrzewanie układu immunologicznego w aspekcie ryzyka rozwoju alergii, aspekty immunologiczne gospodarki żelazem, okres minipokwitania.
Lekarska działalność usługowa prowadzona jest na pięciu stacjonarnych pododdziałach, których profil zależy od wieku chorych dzieci oraz rodzaju jednostek chorobowych. Liczba łóżek
w Klinice do lat 90-tych ubiegłego wieku wynosiła aż 120, a mimo to w okresach największego nasilenia infekcji biegunkowych zdarzała się konieczność hospitalizowania niemowląt wymagających natychmiastowej pomocy w koszach na bieliznę, z powodu braku łóżeczek.
W kolejnych latach, w związku z poprawą warunków środowiskowych, zmianą sposobu żywienia niemowląt (wycofania niemodyfikowanego mleka w proszku i dodawania mąki do mieszanek niemowlęcych już w drugim miesiącu życia; promowaniu karmienia naturalnego), znacznym rozszerzeniem zakresu leków i możliwości diagnostycznych w lecznictwie ambulatoryjnym, liczba łóżek uległa stopniowemu zmniejszeniu do 55. W ciągu ostatnich kilku lat corocznie hospitalizowanych jest około 2.800 dzieci w wieku od 1. miesiąca do 18 lat. Ponadto w Izbie Przyjęć, w ramach stałego „ostrego” dyżuru udzielana jest pomoc ambulatoryjna. Dysponujemy dobrze wyposażonymi pracowniami diagnostycznymi, a laboratorium naukowe umożliwia realizację projektów badawczych. Dzięki aktywnej postawie i zaangażowaniu wielu osób możliwe było pozyskiwanie funduszy sponsorskich, dzięki którym pomieszczenia przybrały barwny wygląd, a pracownie – nowoczesne wyposażenie.
Szeroka działalność usługowa jest możliwa dzięki wspólnej pracy kadry akademickiej i lekarzy zatrudnionych na etatach szpitalnych lub pełniących w Klinice wyłącznie dyżury. Do zespołu „szpitalnego” w różnych okresach należeli lekarze: Zdzisław Kowalski, Barbara Balkowska-Nowak, Halina Chechlińska, Ewa Dubik, Anita Hernand, Janusz Klim, Katarzyna Machnik, Małgorzata Skałba-Skrabska, Jolanta Białek-Kaleta, Grażyna Denk, Iwona Iwaniszyn-Popowicz, Bogna Niwińska-Faryna, Grażyna Szewczyk, Małgorzata Szewczyk, dr Barbara Kobylec-Zamłyńska, dr Krzysztof Graca, oraz lek. Dariusz Iskanin i dr Ewa Golemiec (lekarze dyżurni). Pracę na rzecz Oddziału, trwającą już od wielu lat, kontynuują: lek. Agnieszka Kaczmaryk i lek. Katarzyna Urban, dr Marta Ślimok (gastrolog), dr Anna Jędrzejewska (neurolog dziecięcy), dr Elżbieta Kuleta-Bosak (radiodiagnosta), dr Anna Małecka (neurolog dziecięcy) oraz lek. Jadwiga Czechowska i Iwona Iwańska-Wężykowska (lekarze dyżurni).
Jednym z ważnych kierunków działalności pracowników Kliniki jest prowadzenie szkolenia podyplomowego. Do roku 1999 niemal wszyscy lekarze zatrudnieni w lecznictwie otwartym w Bytomiu, a także liczna grupa lekarzy z Piekar Śląskich i innych sąsiednich miast odbyła tu staże do I i II specjalizacji z pediatrii. Od czasu uzyskania akredytacji do prowadzenia tej specjalizacji w trybie rezydenckim i pozarezydenckim ukończyło ją 18 osób (Aleksandra Glińska, Joanna Góra, Marcin Gwoździk, Magdalena Kopydłowska-Pastuszyńska, Karolina Kowalcze, Jolanta Kozłowska, Joanna Kula-Gradzik, Aleksandra Kurzak-Dec, Magdalena Łoboda, Anna Myrda, Joanna Orłowska, Natalia Piaskowska, Aleksandra Radosz, Aleksandra Rucińska, Małgorzata Szewczyk, Natalia Waler, Arkadiusz Wierzyk, Martyna Wiktor), a na różnym etapie szkolenia są aktualnie lekarze: Anna Adamczyk-Wich. Teresa Bartoszek, Alicja Betkiewicz, Elżbieta Borczykowska, Paulina Dydak, Marta Fornalczyk, Sandra Konieczny, Agnieszka Nir, Paulina Nizińska-Gargula, Bartosz Szarawarski, Martyna Sznajder-Czykota, Karina Wolska-Wójcik. Posiadamy akredytację do prowadzenia stażu kierunkowego z alergologii w ramach specjalizacji z pediatrii. W latach 2005-2015 posiadaliśmy również akredytację do prowadzenia specjalizacji z gastroenterologii – w szkoleniu uczestniczyło 6 osób.
Od roku 2012 w naszej placówce odbywa się dwa razy w roku ustna cześć Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego z pediatrii. Jest to uwarunkowane pełnieniem przez Kierownika Kliniki funkcji Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie pediatrii dla woj. śląskiego.
W codziennej działalności lekarskiej niezwykle ważna jest dobra współpraca z doświadczonym personelem pielęgniarskim i innymi grupami pracowników medycznych, na którą - od początku istnienia Kliniki – możemy zawsze liczyć. Jako przedstawicielki wymienię tu Pielęgniarki Oddziałowe – I.Keszczuk, J.Rusinowską, M.Kuźmę. Niezbędna jest również zaangażowana postawa innych pracowników, których praca wspiera i uzupełnia działania lekarsko-pielęgniarskie: personelu Laboratorium i Pracowni EEG/EKG, pań rehabilitantek, statystyczek medycznych w Kancelarii, personelu Kuchni Mlecznej, ekip sprzątających, pracowników technicznych. Proces diagnostyczny nie byłby możliwy bez współpracy z Zakładem Radiologii oraz konsultantami z Oddziałów: Laryngologii, Chirurgii Dziecięcej oraz Ginekologii.
Podkreślenia wymaga fakt, że prowadzenie szerokiej działalności byłoby niemożliwe bez życzliwości i merytorycznego wsparcia ze strony władz Rektorskich, Dziekańskich i licznych działów Administracji naszej Uczelni, a także bez codziennej współpracy z Dyrekcją i Administracją Szpitala Specjalistycznego nr 2 w Bytomiu.
Historia 45. lat Katedry to historia badań naukowych i wysiłku dydaktycznego pracowników i studentów różnych kierunków studiów. Mam nadzieję, że przekazana wiedza teoretyczna i praktyczna jest przydatna w ich pracy zawodowej. Na historię 45. lat Oddziału Klinicznego Pediatrii składają się historie przebiegu chorób i powrotów do zdrowia (czasem związanych z prawdziwą walką o życie), mniej lub bardziej skomplikowanych rozważań różnicowych i procesów diagnostycznych, zabiegów terapeutycznych i pielęgnacyjnych, którymi objęto około 150 000 (dane szacunkowe) naszych pacjentów. Historia każdego pacjenta to jednocześnie historia zaangażowania zawodowego osób, które na różnie długi czas związały swój los z naszą placówką.
Niestety, wielu członków naszego pediatrycznego zespołu odeszło już do wieczności. Z grona lekarskiego do osób tych należą wszyscy Ordynatorzy szpitalni z początkowego okresu Kliniki, prof. Z.Szczepański, dr hab. A.Sychłowy oraz doktorzy: K.Maszewska-Kuźniarz, M.Giżewski, J.Górniak, U.Gocyla, J.Denk, S.Regiec. Pamiętamy ich zaangażowanie w codziennej pracy, wiedzę i zafascynowanie pediatrią. Niech odpoczywają w pokoju.
Koronawirus zaburzył w poważnym stopniu działalność naukową, dydaktyczną i usługową. Wierzę jednak, że po opanowaniu pandemii wszystko wróci do normy, a Katedra i Oddział Kliniczny Pediatrii w Bytomiu będą miały perspektywę wielu lat dalszego rozwoju.
Prof. dr hab. n. med. Anna Obuchowicz